Μια νέα πρόταση έχει μπεί στο τραπέζι και συζητείται σοβαρά. Η καθιέρωση της 4ήμερης εργασίας. Κυβερνήσεις, κόμματα, εταιρίες, έχουν υιοθετήσει την ιδέα που αρχίζει να εξαπλώνεται. Εάν εφαρμοσθεί θα πρόκειται για μία επανάσταση στα εργασιακά που αλλάζει τον τρόπο ζωής.
«Είναι η Παρασκευή το νέο Σάββατο;», αναρωτιέται το Politico σε άρθρο του για το μέλλον της εργασίας, υπογραμμίζοντας τη δυναμική που αποκτά πλέον η ιδέα της τετραήμερης εργασίας σε κυβερνητικές ατζέντες και κομματικές διακηρύξεις. Είναι, όπως αναφέρει, χαρακτηριστικό ότι δύο Ευρωπαίοι ηγέτες που βρίσκονται στα αντίθετα άκρα του πολιτικού φάσματος, ο Íñigo Errejón, ιδρυτής του Αριστερού ισπανικού κόμματος Más País, και ο Egbert Lachaert, πρόεδρος του φλαμανδικού Φιλελεύθερου κόμματος συμφωνούν ότι είμαστε όλοι πλέον τόσο εξαντλημένοι που χρειαζόμαστε τρεις μέρες την εβδομάδα ρεπό. Παρά τις διαφορές τους διεκδικούν και οι δύο το ίδιο: μια εβδομάδα εργασίας τεσσάρων ημερών.
Αλλάζει η επαγγελματική και η προσωπική ζωή μας
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την «επαγγελματική εξουθένωση». Πολλοί εγκαταλείπουν μαζικά τις δουλειές τους: “Η μεγάλη παραίτηση”, όπως αποκαλείται το φαινόμενο, έκανε την εμφάνισή της μετά την εφαρμογή της εξ αποστάσεως εργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εξέλιξη που ήρθε να θολώσει ακόμη περισσότερο τα όρια μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής.
Λιγότερες ώρες εργασίας χωρίς μείωση μισθού
Ο παραδοσιακός τρόπος εργασίας σε αρκετές ευρωπαικές χώρες αποτελεί ήδη ή αναμένεται να αποτελέσει σύντομα παρελθόν. Η βελγική κυβέρνηση έδωσε στους εργαζόμενους τη δυνατότητα να συμπιέσουν τις νόμιμες 38 ώρες εργασίας σε τέσσερις ημέρες, με τη σύμφωνη γνώμη των εργοδοτών. Νοτιότερα, στην Ισπανία, η κυβέρνηση σχεδιάζει ένα διετές πιλοτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο του οποίου περίπου 300 εταιρείες θα μειώσουν τις ώρες εργασίας διατηρώντας όμως σταθερούς τους μισθούς, με στόχο να εξοικειωθεί η κοινή γνώμη με τα πολλαπλά οφέλη μιας τέτοιας αλλαγής.
“Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να αποδείξουμε εμπειρικά όχι μόνο ότι η ισπανική οικονομία αντέχει, αλλά και ότι η μείωση του ωραρίου μπορεί να αυξήσει τη παραγωγικότητα και να συμβάλει στη βιωσιμότητα των θέσεων εργασίας, μέσα από την επένδυση στο ταλέντο, σε αντίθεση με τις οικονομίες χαμηλού κόστους», δηλώνει ο Errejón στο Politico. Ωστόσο, παρά τη βεβαιότητά του, δεν είναι έτοιμος να θέσει το θέμα σε ψηφοφορία. “Υπάρχει ακόμη αρκετός δρόμος να διανύσουμε”, καταλήγει.
Προεκλογική δέσμευση η 4ήμερη εργασία
Η λίστα των ενδιαφερόμενων κυβερνήσεων συνεχίζεται: Για τον Πορτογάλο πρωθυπουργό Antonio Costa, που κέρδισε σε μια σαρωτική εκλογική αναμέτρηση, η τετραήμερη εργάσιμη εβδομάδα υπήρξε βασική προεκλογική δέσμευση. Η Sanna Marin, η Φινλανδή ομόλογός του, έθεσε την ιδέα στο δημόσιο διάλογο πριν γίνει πρωθυπουργός, αν και η κυβέρνησή της δεν την έχει ακόμα προωθήσει. Η Ισλανδία επέκτεινε το μειωμένο ωράριο εργασίας σε όλους τους υπαλλήλους του δημοσίου, ύστερα από μια επιτυχημένη δοκιμαστική εφαρμογή που έδειξε ότι βελτίωσε την ευημερία και την παραγωγικότητα των εργαζομένων.
Το 3ήμερο… Σαββατοκύριακο
Και δεν είναι μόνο η Ευρώπη: Η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας Jacinda Ardern εισηγήθηκε την τετραήμερη εργασίας ως έναν τρόπο για την τόνωση του εγχώριου τουρισμού, μετά την πτώση των αφίξεων λόγω της πανδημίας. Στις ΗΠΑ, ο Δημοκρατικός βουλευτής Mark Takano πρότεινε με νομοσχέδιο τη μείωση των ωρών εργασίας από 40 σε 32 και κέρδισε την υποστήριξη 100 προοδευτικών βουλευτών.
Το τριήμερο Σαββατοκύριακο, ακούγεται αναμφίβολα «φιλολαικό». Και εύκολα θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι «ψαρεύει» ψήφους, όμως δεν είναι μια καινούργια πρόταση. Οι εργαζόμενοι υποστηρίζουν τη μείωση του χρόνου εργασίας από την αυγή των εργατικών κινημάτων, με την εβδομάδα των 5 εργάσιμων ημερών/40 ωρών να έχει καταγραφεί ως η μεγαλύτερη κατάκτησή τους, στις αρχές του 1900. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μέχρι τη δεκαετία του 1970, η παραγωγικότητα και η παραγωγή αυξάνονταν παράλληλα με τους μισθούς. Από τότε, και ενώ η παραγωγικότητα συνέχισε να αυξάνεται, οι μισθοί παρέμειναν στάσιμοι.
«Κάτι στην οργάνωση της εργασίας μας δεν δουλεύει πια, και η τετραήμερη εβδομάδα μπορεί να είναι ο τρόπος για να το διορθώσουμε», υποστηρίζει ο Pedro Gomes, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο Birkbeck του Λονδίνου, στο βιβλίο του “Η Παρασκευή είναι το νέο Σάββατο: Πώς η τετραήμερη εβδομάδα εργασίας θα διασώσει την οικονομία”.
Όλοι θα είναι κερδισμένοι
Αρκετοί υποστηρίζουν το μειωμένο ωράριο από περιβαλλοντική άποψη, καθώς λιγότερες μετακινήσεις ισοδυναμούν με λιγότερες εκπομπές ρύπων. Από μια φεμινιστική οπτική, ο περισσότερος ελεύθερος χρόνος θα συμβάλει στο να μοιραστούν οι ευθύνες του νοικοκυριού ισότιμα. Πέρα από τον προκλητικό του τίτλο, το βιβλίο παρουσιάζει ένα απλό επιχείρημα: Ανεξάρτητα από την ιδεολογική αφετηρία που ξεκινάει κάποιος, η τετραήμερη εβδομάδα εργασίας έχει κάτι για όλους.
Οι φιλελεύθεροι θα εκτιμήσουν τον αυξημένο ελεύθερο χρόνο, ο οποίος θα ενισχύσει την καινοτομία με την απελευθέρωση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Όταν οι άνθρωποι έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο θα ξεκινήσουν μια επιχείρηση, θα κάνουν μια δεύτερη δουλειά, θα αναπτύξουν τα ενδιαφέροντά τους ή απλώς θα ξεκουραστούν. Οι κευνσιανοί, από άλλη σκοπιά, θα δουν στη μείωση του ωραρίου αύξηση της ζήτησης για δραστηριότητες αναψυχής, η οποία με τη σειρά της θα ενισχύσει την ανάπτυξη. Οι εξισωτιστές θα χαιρετίσουν την πτώση της τεχνολογικής ανεργίας που θα προκύψει από την εκτόπιση λιγότερων εργαζομένων από τις μηχανές κ.ο.κ.
Τα εμπειρικά στοιχεία, αν και περιορισμένα, δείχνουν ότι η μειωμένη εβδομάδα οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας, που αντισταθμίζει τη μείωση του χρόνου που δουλεύει κάποιος. Το όραμα του Gomez, μετά από μια αναγκαία μεταβατική περίοδο πέντε ετών, είναι η τετραήμερη «λειτουργία» της οικονομίας. Πρόκειται, σημειώνει για «μια αλλαγή επιτάχυνσης». «Όπως στο αυτοκίνητό σας μπορεί με την αλλαγή ταχύτητας να υπάρξει ένα αρχικό τράνταγμα, έτσι και στην οικονομία, οι πρώτες αναταράξεις θα είναι αμελητέες μπροστά στο συνολικό όφελος».
Οι επικριτές φοβούνται μείωση μισθών
Οι επικριτές του μοντέλου της τετραήμερης εργασίας δεν πιστεύουν ότι μια κυβερνητικά επιβαλλόμενη μείωση του ωραρίου είναι η πιο αποτελεσματική λύση – ούτε καν αυτό που επιθυμούν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι.”Κάτι που εφαρμόζεται μετά από κυβερνητική παρέμβαση, κεντρικά και επιβάλλοντας αυτού του είδους τον περιορισμό παντού, είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσει πολλά προβλήματα και ενδεχομένως να αυξήσει και την ανεργία”, δηλώνει ο Tito Boeri, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Bocconi στο Μιλάνο. Και προσθέτει: “Η αίσθησή μου είναι ότι οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα θα προτιμούσαν να εργάζονται περισσότερες ώρες και να λαμβάνουν υψηλότερους μισθούς παρά να εργάζονται λιγότερες ώρες, με κίνδυνο να μειωθεί και το εισόδημά τους».
Μήπως τελικά ενώ το οκτάωρο ήταν προϊόν του αγώνα των εργαζομένων, το τριήμερο Σαββατοκύριακο είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα ζήτημα που αφορά την ανώτερη μεσαία τάξη; Η ανασφάλεια είναι μεγάλη και διαχέεται σε πολλές κατευθύνσεις: οι επιχειρήσεις φοβούνται την αύξηση του εργατικού κόστους, οι εργαζόμενοι τις μειώσεις στο μισθό, οι καταναλωτές τις υψηλότερες τιμές ή τα μειωμένα επίπεδα υπηρεσιών. Όμως σε αυτά ακριβώς πρέπει να αναζητήσουμε το ρόλο της πολιτικής, υποστηρίζει ο Gomes.
Σταθερή αμοιβή και υψηλή παραγωγικότητα
Ακόμη και εκεί όπου το κράτος ή οι εργοδότες δεν προσφέρουν ευελιξία, οι εργαζόμενοι προχωρούν από μόνοι τους σε μείωση των ωρών εργασίας, συχνά με το τίμημα της μείωσης του μισθού. Στις Κάτω Χώρες, το μισό εργατικό δυναμικό εργάζεται με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ, και ακολουθεί πάνω από το ένα τέταρτο των εργαζομένων στη Γερμανία – μεταξύ των οποίων και ο Benjamin Bräuer, δάσκαλος δημοτικού σχολείου στο Βερολίνο, ο οποίος μείωσε τις ώρες εργασίας του στο 80% όταν γεννήθηκε το δεύτερο παιδί του. “Είναι ένας άλλος τρόπος εργασίας, επειδή ξέρεις ότι έχεις πάντα ένα μαξιλάρι. Έτσι, αν είναι αγχωτικό, μπορείς να δουλέψεις τη Δευτέρα, όχι με πλήρες ωράριο, αλλά ίσως μισή μέρα. Και αν όχι, μπορείς να έχεις μια ωραία μέρα. Αυτό κάνει πραγματικά μεγάλη διαφορά”, δηλώνει στο Politico.
Μπορεί να είναι όντως δύσκολο να καμφθούν οι αρχικές αντιστάσεις, αλλά αξίζει τον κόπο, υποστηρίζει ο Barns, εκπρόσωπος της ΜΚΟ 4dayworkweek. Το στοίχημα πλέον είναι το 100/80/100: 100% αμοιβή για το 80% του χρόνου εργασίας, εάν επιτευχθεί το 100% της παραγωγής. “Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να μεταφέρουμε τη συζήτηση από τον χρόνο που εργάζεται κάποιος στην παραγωγή και στο αποτέλεσμα. Και η μεγαλύτερη σύγχυση, παρατηρείται συνήθως σε εκείνους που διευθύνουν επιχειρήσεις με τη βαθιά εδραιωμένη πεποίθηση της εξίσωσης των ωρών εργασίας με το αποτέλεσμα. Και αυτό δεν ισχύει”, καταλήγει.
